Escarnho e maldizer

Hem parlat de les cantigues d'escarnho e maldizer, composicions satíriques de la lírica galaicoportuguesa. El meu amic Xurxo Romaní, a qui li agrada compondre cançons, fa poc va rescatar alguna d'aquestes lletres per cantar-les amb nova música composada per ell. Em va demanar si m'atreviria a traduïr-les. Era difícil, ja que no es tracta d'una traducció qualsevol del gallec, sinò que es tracta d'una composició rimada, en gallec antic i amb molts jocs de paraules i dobles sentits, ja que són d'un erotisme sarcàstic i burleta. Contra tot pronòstic, però, em vaig atrevir a intentar-ho. Us deixo alguns exemples (en V.O. gallega i traduccions) Espero que em sabreu perdonar. “Els trobadors, com homes de la seva època, son permeables a la acció subversiva do esperit carnavalesc, i recreen el món, capgirant-lo, donant-li la volta. En aquest món les abadeses converteixen els convents en cases de fornicació, els capellans i els frares són fornicadors empedreïts, es practica l'incest, la violació, l'amor homosexual estava a l'ordre del día en tots els estaments de la societat, la dama idealitzada i pràcticament intangible de les Cantigas d’amor es veu convertida en un cos que s'entrega per diners, i l'amor és reduït a sexe o a un simple orifici” (Xosé Bieito Arias Freixedo. Antología de poesía obscena dos trobadores galego-portugueses)

Xurxo Romaní i Koichi Tanehashi a la presentació del disc Escarnho e maldizer al Centre Gallec de Barcelona el 9 de maig de 2009

Abadessa oí dizer(Afonso do Cotón)
Abadessa oí dizer
Que erades moi sabedor
De todo ben e por amor
De Deus querédevos doer
De min, que ogano caséi
Que ben vos juro que non sei
Mais que un asno de foder
Ca me fazen én sabedor
De vós, que avedes bon sen
De foder e de todo ben,
Ensinádeme máis senhor,
Como foda, ca non o sei,
Nen padre nen madre non ei
Que m’ensine, e fiqu’i pastor.
E se eu ensinado vou
De vós senhor, deste mester
De foder, e foder souber
Per vós, que me Deus aparou,
Cada que per foder direi
Pater Noster e enmentarei
A alma de quen m’ensinou
E per i podedes gaar,
Mia senhor, o reino de Deus
Per ensinar os pobres seus
Máis ca por outro jajuar,
E per ensinar a moller
Coitada que a vós veer,
Senhor que non souber ambrar.
Abadesa, oín dicir
Que erades coñecedora de todo ben
E, por amor de Deus, tende dó de min
Porque aínda hai pouco que casei
E xúrovos que non sei
Máis que un asno de foder
Faláronme de vós, que disque de foder
E de calquera outro ben sabedes moito;
Por iso, señora, ensinádeme como foda, pois non sei
Nin teño pai ou nai que me ensine, e son un inexperto.
E se eu vou de vós ensinado neste mester de foder
E chego a saber foder por vós,
Que Deus puxo no meu camiño,
Cada vez que foda direi un Pater Noster
E mencionarei a alma de quen me ensinou.
E por iso podedes gañar, señora miña, o reino de Deus
Mais ca por outro sacrificio, e tamén por ensinar á muller coitada
Que a vós, señora, acudise, e que non soubese andar provocativamente

Versió catalana
Abadessa, he sentit dir
Que sabíeu molt de tot
I us voldria demanar
Que us volguessiu compadir per amor de Déu, de mi:
Un any fa que m’he casat i us ben juro que no en sé
Més que un ase de cardar
Com que m’han dit de vós
Que teníeu força seny
I que prou sabíeu cardar,
Ensenyeu-me com es fa,
Que no sé ni fotre un clau
No tinc ni pare ni mare
Sóc pastor des de molt jove
I encara no n’he aprés.
I si jo vaig ensenyat
D’aquest ofici per vós
Que Déu a vós m’encomana
Segur que fotré bé del tot
Cada cop que foti un clau
Un pater noster diré
I benediccions donaré
A vós que em vau ensenyar.
Així vós podreu guanyar Senyora, el regne de Déu
Per ensenyar els seus pobres I també per altre fer
I per ensenyar a les dones
Pobretes, que a vós venen Perquè no saben cardar.

Pedi eu o cono a hua molher (Pero d’Ambroa)

Pedi eu o cono a hua moler
E pediu-m’ ela cem soldos enton;
E dixe-lh’ eu logo:
“Mui sen razón Me demandades, mais, se vos prouguer,
Fazed’ ora, e faredes melhor
Ua soldada polo meu amor
A de parte, ca non ei mais mester.
Fazen soldada do ouro que val
Mui mais ca o vosso cono de pran;
Fazen soldada de mes’ e de pan,
Fazen soldada de carn´e de sal;
Poren devedés do cono fazer
Soldada, ca non á de falescer,
Sse retalhardes, que vos compr’ o al.
E podede-lo vender eu o ssei,
Tod’ a rretalho, por que ssaberán
Que rretalhades, e comprar-vos-án
Todos en parte , como eu comprei;
Ainda vos d´al farei mui melhor:
Sse do embligo avedes ssabor,
Contra o rrabo vo-lo ffilharei”
Pedinlle eu a cona a unha muller
E pediume ela a cambio cen soldos
E díxenlle eu entón:
Pedídesme unha barbaridade, pero se vos parece ben,
Dividídea (a cona) en partes e vendédeme un soldo dela,
Polo meu amor, pois non preciso máis
Venden en pequenas cantidades (ao retallo) o ouro,
que vale moito máis cá vosa cona, e o mesmo se fai
co viño, co pan, coa carne e co sal
Por iso debedes de facelo vós coa vosa cona,
Pois non ha de faltar, se a vendedes a retallo,
Quen vos compre o resto
E podédela vender toda a retallo, porque ó saber que a retallades,
Todos han querer comprar unha parte, como a comprei eu;
E aínda farei outra cousa para que saiades ben do negocio:
Se estimades moito o embigo (e non queredes que sufra dano),
A miña parte da cona heina levar de contra o rabo*

*Xa que a muller parece terlle moito aprecio ó seu embigo, propónselle que a parte da cona que venda sexa de contra o rabo, é dicir, de contra o cú. Preténdese comprar parte dunha mercadoría boa, levar polo mesmo prezo outra de peor calidade, pero enteira.

Versió catalana Li vaig demanar el cony a una dona
Li vaig demanar el cony a una dona
I ella em va demanar cent sous
Jo li vaig dir: “això és ben car” Em demaneu molt, però si voleu,
Feu-la en cent trossets i una em veneu
Que jo amb un sou ja en tinc prou.
L’or el fan en petites peces
Que bé val més que la vostra figa.
També es parteix el pa i el vi,
I fins i tot la carn i la sal.
Caldria fer-ho també amb el cony
I ben segur que trobareu clients
Que us comprin la resta aviat:
La podrieu vendre tota al detall,
I fins i tot es pot fer millor:
Si us estimeu molt la vostra figa,
Us podria comprar a canvi el cul.

Se eu podesse desamar(Pero da Ponte)

Se eu podesse desamar
A quen me sempre desamou,
E podess’ algún mal buscar
A quen mi sempre mal buscou!
Assy me vingaria eu,
Se eu podesse coyta dar,
A quen mi sempre coyta deu.
Mays sol non posso eu engañar
Meu coraçon que m’ enganou,
Per quanto mi faz desejar
A quen me nunca desejou.
E per esto non dormio eu,
Porque non poss’ eu coita dar
A quen mi sempre coyta deu.
Mays rog’ a Deus que desampar
A quen mh´assy desamparou,
Ou que podess´eu destorvar
A quen me sempre destorvou.
E logo dormiría eu,
Se eu podesse coyta dar,
A quen mi sempre coyta deu.
Vel que ousass’ en preguntar
A quen me nunca preguntou,
Per que me fez en ssy cuidar,
Poys ela nunca en min cuydou.
E por esto lazero eu,
Porque non poss’ eu coyta dar,
A quen mi sempre coyta deu.
Se eu podese desamar
A quen sempre me desamou
E poidese algún mal buscar
A quen sempre a min mal buscou
Así vingaríame eu
Se eu poidese coita dar
A quen sempre coita a min me deu
Pero o único que non podo enganar
É o meu corazón que me engañou
Posto que me fai desexar
A quen nunca me desexou
E por isto non durmo eu
Porque non podo eu coita dar
A que sempre coita a min me deu
Pero prego a Deus que desampare
A quen así me desamparou a min
Ou que me permita causar desazón
A quen tanto me desazona a min e logo durmiría eu
Se eu poidese coita dar
A quen me deu sempre coita a min
Ou que [me dea forzas para que] me atreva a preguntar
A quen nunca me preguntou
Por que me fixo pensar nela
Cando ela nunca pensou en min
E por isto sufro eu
Porque non podo eu coita dar
A quen sempre me deu coita a min*

*O poeta sofre porque está namorado e quere vingarse da que lle causa o sufrimento. Quere provocarlle a coita, é dicir, sufrimento amoroso, ou que é o mesmo, a súa vinganza sería facer que ela se namore del. Versió catalana

Si jo pogués desamar(Pero da Ponte)

Si jo pogués desamar
A qui a mi sempre em va desamar,
I pogués fer algún mal
A qui sempre em va fer mal!
Així em venjaria jo,
Si jo pogués penes donar,
A qui a mi sempre penes em donà.
Però jo no puc enganyar
Al meu cor que em va enganyar,
Per què em va fer desitjar
A qui mai no em va desitjar
Per això jo perdo el son
Perquè no puc penes donar
A qui a mi sempre penes em donà.
Prego a Déu perquè abandoni
A qui a mi així m’abandonà,
O que pugui jo molestar
A qui a mi em va molestar.
Llavors dormiria jo
Si jo pogués penes donar,
A qui a mi sempre penes em donà.
Si jo pogués preguntar
A qui mai em preguntà
Perquè em va fer cuidar-la
Si ella mai em va cuidar,
Per això pateixo jo,
Perquè no puc penes donar
A qui a mi sempre penes em donà.

A un frade dizen escarallado(Fernando Esquío)
A un frade dizen escarallado
E faz pecado quen llo vai dizer
Ca, pois el sab’arreitar de foder,
cuid’eu que gaj’e de piss’arreitado;
e pois empreña estas con que jaz
e faze fillos e fillas assaz,
ante lle dig’eu ben encarallado.
Escarallado nunca eu diría,
Mais que trage ant’o carallo arreite,
Ao que tantas molleres de leite
Ten, ca lle pariron tres en un día,
E outras muitas preñadas que ten;
E atal frade cuid’ eu que mui ben
Encarallado por esto sería.
Escarallado non pode seer
O que tantas fillas fez en Mariña
E que ten ora outra pastoriña
Preñe, que ora quer encaecer,
E outras muitas molleres que fode;
E atal frade ben cuid’eu que pode
Encarallado per esto seer.
A un frade chámanlle escarallado,
E comete un erro quen llo di,
Xa que, pois el é quen de empalmarse pra foder,
Penso eu que é un tío co carallo teso.
E posto que deixa preñadas aquelas coas que se deita
E fai fillos e fillas abundantes,
Antes lle chamo eu ben encarallado.
Nunca diría eu escarallado,
Senón que mais ben trae o carallo teso,
Ó que ten tantas mulleres de leite,
Pois paríronlle tres nun mesmo día,
E ten moitas outras preñadas
E tal frade coido eu que ben encarallado
Debería ser por isto.
Non pode ser escarallado
O que tantas fillas fixo en Mariña,
E que ten agora outra mociña nova
Preñada que xa está cumprida,
E outras moitas mulleres que fode,
E tal frade ben coido eu
Que pode ser encarallado por isto

Versió catalana Hi ha un frare que diuen descarallat(Fernando Esquío)

Hi ha un frare que diuen descarallat
Però s’equivoquen els qui això diuen
Ja que de fotre claus, en sap prou
I penso que està sempre trempant;
I ja que prenya a les mosses que es tira
I té munts de fills i filles arreu,
Més aviat hem de dir que té un cigalot.
Descarallat doncs no li digueu,
sinò que té una bona trempera,
Fixeu-vos: Té algunes femelles alletant,
Li van parir tres en un mateix dia,
I encara n’hi ha moltes més prenyades;
I així jo crec que per tot això
Li haurieu de dir frare ben carallat.

A vós dona abadessa(Fernando Esquío)
A vós dona abadessa
De min Don Fernand’Esquío
Esas doas vos envyo
Porque sei que sodes essa
Dona que as merecedes;
Quatro carallos franceses,
E dous aa prioresa.
Poys ssodes amiga minha
Non quer’a custa catar,
Quer’ eu vus ja esto dar,
Ca non tenho al tal aginha;
Quatro carallos de mesa
Que me deu hua burguesa,
Dous e dous ena baynha.
Muy ben vos ssemelharán,
Ca sequer levan cordoes
De ssenhos pares de colhoes;
Agora vo-los darám:
Quatro carallos asnaes,
Anmanguados en coraes
con que caledes orans.
A vós Dona abadesa,
Eu, don Fernando esquío,
Envíovos estes galanos,
Porque sei que sodes esa dama
qe os merecedes
Catro carallos franceses*
E dous á prioresa
Posto que sodes amiga miña
Non quero reparar nos custos
Quérovos xa isto dar,
Pois non teño outra cousa máis a man:
Catro carallos de mesa**
Que me deu unha burguesa
De dous en dous na súa correspondente funda.
Han de vos gostar moito,
Pois mesmo levan cordóns
De cadanseu par de collóns
Agora volos darán: catro carallos de asno***
Co mango de coral
Cos que tallede-lo pan****

*Consoladores da época, xeneralmente feitos de madeira
**Posiblemente estes obxectos servirían tamén de adorno nos toucadores das damas, e por iso refírese a eles como “carallos de mesa”
***O feito de chamar a estes carallos “asnaes”, é dicir, de asno, fala da súa talla considerable, axeitada para a voracidade sexual da abadesa.
**** Metáfora obscena. Tendo en conta os prácticos regalos cos que Esquío obsequia á abadesa, o movemento de vaivén preciso para o aproveitamento deles é semellante ó que se fai co coitelo agarrado polo mango para serra-lo pan. O poeta búrlase da insaciable abadesa, que precisa máis dun consolador, e por riba de talla “XL” para satisface-lo seu desexo sexual. Comentar que o uso destes artiluxios estaba moi extendido. Lóxicamente, a vía principal para satisface-lo desexo sexual era o matrimonio, pero en casos nos que este non era posible, a masturbación era unha solución habitual, practicada de forma laxa e non necesariamente pecaminosa.

Versió catalana A vós madona abadessa(Fernando Esquío)

A vós madona abadessa
De mí Don Fernand’Esquío
Aquests presents us faig
Perquè sé que sou galant
I mereixedora sobrada;
Quatre cigales franceses,
I dues més per la priora.
Ja que sou amiga meva
No vull reparar en gastos,
Us vull fer present d’això,
Que no tinc res més a mà;
Quatre caralls de taula
Que em donà una burgesa,
De dos en dos amb la seva funda.
Segur que us agradaràn molt,
Fins i tot porten cordons
Cadascún amb els seus collons;
De seguida us els duran:
Quatre caralls com d’un ase,
Amb un mànec de corall
Com el de tallar el pa.

Ben me cuidei eu Maria Garcia(Afonso do Cotón)

Ben me cuidei eu Maria Garcia
En outro día quando vos fodí
Que me non partiss’eu de vos assí
Come me partí ja, mao vazía
Vel pol servizo muito que vos fiz
que me non destes como x’omen diz
sequer un soldo que ceass’un día
Mais desta seerei eu escarmentado
De nunca foder ja outra tal molher
Se m’ant’algo na mao non poser
Ca non ei por que foda en doado;
E vos, se assí queredes foder,
Sabedes como: ídeo fazer
Con quen teverdes vistid’e calçado
Ca me non vistides nen me calçades,
Nen ar sej’eu eno vosso casal
Nen avedes sobre mi poder tal
Por que vos foda, se me non pagardes
Ante mui ben, e máis vos en direi:
Nullo medo, grado a Deus e a El Rei,
Non ei de força que me vos façades
E, mia dona, quen pergunta non erra,
E vós por Deus mandade perguntar
Polos naturaes deste logar
Se foderan nunca en paz nen en guerra,
Ergo se foi por alg’ou por amor.
Id’ adubar vossa prol, ai, senhor,
Ca vedes, grad’a deus, rei na terra.
Coidaba eu, Maria Garcia
Esoutro día cando vos fodín
Que non me iría eu de onda vós
Así como me fun, coas mans baleiras
Sequera polo gran servicio que vos fixen,
Pois non me destes, como se di vulgarmente,
Nin para unha cea.
Máis xa quedei eu escarmentado
De nunca máis foder outra muller
Se non me pon algo antes na man,
Pois non teño por que foder de balde;
E vos, se queredes foder,
Xa sabedes como: ídeo facer
Con quen teñades vestido e calzado.
Pois non me vestides nin me calzades,
Nin tampouco vivo eu na vosa casa,
Nin tendes sobre min tal poder
Coma para que vos foda sen me pagardes antes moi ben pago,
E aínda vos direi máis: non teño ningún medo,
Gracias a Deus e a El Rei,
Da violencia que poidades empregar contra min.
E señora, quen pregunta non erra,
E vós, por Deus, mandade preguntar
Entre os naturais deste lugar
Se foderon algunha vez, en paz ou en guerra,
Non sendo a cambio de algo ou por amor.
Ide amaña-los vosos asuntos, ai señora
Pois como vedes Hai rei na terra.

Versió catalana Pensava jo, Maria Garcia(Afonso do Cotón)

Pensava jo, Maria Garcia
L’altre dia quan us follava
Que no m’aniria del vostre costat
Com l’altre cop, amb les mans buides,
Amb el gran servei que jo us vaig fer
i no em vau donar ni un dobler
per pagar-me un trist sopar.
Però amb un cop ja en vaig tenir prou
I no cardaré mai més a una dona
si abans no em posa quelcom a la mà
No em vaga fotre claus de franc;
I vós, si així voleu cardar,
Ja sabeu com: aneu-vos-ho a fer
Amb qui rebi de vós vestit i calçat.
I com que no em vestiu ni calceu,
Ni tampoc visc a la vostra casa
Ni teniu sobre mi cap mena de poder
Si voleu que us cardi, pagueu-me bé abans
I a més us ho vull deixar clar:
No tinc cap por, gràcies a Déu i al Rei,
De el que em pogueu fer de grat o per força
I, senyora, qui pregunta no s’erra,
Per Déu, aneu doncs a preguntar
A tots els habitants d’aquest lloc
Si han vist mai cardar en pau o en guerra
que no sigui o per amor o per guanyar diners.
Aneu a arreglar els vostres afers, senyora,
Que, ja ho veieu, gràcies a Déu hi ha rei a la terra (hi ha justícia a la terra)

Marinha en tanto folegares(Afonso do Cotón)

Marinha en tanto folegares
Tenho eu por desaguisado
E son mui maravillado
De ti, por non reventares,
Ca che tapo eu d’aquesta minha
Boca a ta boca Marinha
E con estes narizes meus
Tapo eu Marinha os teus,
E coas maos as orellas
Os ollos das sobrencellas
Tápote ao primeiro sono
Da mia pissa o teu cono
Como me non vej’a nengún
E dos colloes ese cuu;
¿cómo non reventas , Marinha?
Mariña, considero un desaguisado
O xeito que tes de darlle ao fol*
E estóu moi maravillado de tí,
Porque non reventas.
Póis tápoche eu con esta miña boca
A túa boca, Mariña
E con estes narices meus
Tápoche eu os teus
E coas mans as orellas
Os ollos coas sobrecellas
tápoche á primeira oportunidade
coa miña picha o teu coño
como nunca lle vin facer a ninguén
e cos collóns tápoche o cu
¿Cómo non reventas, Mariña?

*Folegares quere dicir “soprar de xeito semellante á do fol dunha gaita”, e por extensión, dilatarse e contraerse a modo de fol, e dicir, moverse exhalando suspiros durante o acto sexual.

Versió catalana Marina, quan estàs follant (Afonso do Cotón)

Marina, quan estàs follant
Gemegues i crides tant
Que estic ben meravellat
de que no rebentis,
Et tapo la boca amb la meva, Marina
I amb els meus nassos també et tapo el nas
I amb les mans les orelles
Els ulls amb les meves celles
I et tapo des del primer so
Amb la pixa et tapo el cony
Com no he vist mai fer a ningú
I amb els dos collons el teu cul
cóm no rebentes , Marina?

Maria Genta da saya cintada(Roi Paez de Ribela)

Maria Genta, Maria Genta da saya cintada
Hu masestes esta noyte ou quen pos cevada?
Alva, abríades-m’alá!
Albergámos eu e outra na carreyra,
E rapazes con amores furtan ceveyra.
Alva, abríades-m’alá!
Hu eu maj’aquesta noyte, ouv’y gran cea
E rapazes con amores furtan avea.
Alva, abríades-m’alá!
María Genta, María Genta da saia cintada*,
Onde fuches moer ista noite ou a quén pos a cebada
Na alba abríadesme alá!
Albergamos eu e outra na carreira
E rapaces con amores agochan cibeira
Na alba, abríadesme alá!
Onde vou moer esta noite, ouvín gran cea
E rapaces con amores rouban o grao
Na alba, abríadesme alá!

*As cintas ou fitas enténdense como prendas de amor
**Esta cantiga baséase nunca serie de dobles entendidos sexuais: moer, almacenar cebada, robar cibeira, cear e “albergarse” no graneiro. De feito, parte dunha costume establecida: ir ao muiño a moer grao e despois pasar alí a noite para evitar que o rouben. Tanto “moer” ou “mazar” como “albergar” ten o significado sexual imaxinable. O grao, a semente, é o eixo do texto, co que o poeta xoga en todo o poema(a interpretación é de Gema Vallín).

Versió catalana Maria Genta de la faldilla amb cintes (Roi Paez de Ribela)

Maria Genta, Maria Genta de la faldilla amb cintes
On vas a morir aquesta nit o a qui posaràs l’ordi?
A l’alba m’obriràs allà!
Ens vam aixoplugar jo i una altra a la carrera,
I els nois amb amors furten l’ordi.
A l’alba m’obriràs allà! A on jo vaig a morir aquesta nit,
vaig sentir un gran sopar
I els nois amb amors furten civada.
A l’alba m’obriràs allà!

Ua donzela coitado (Caldeiron/Pedro Viviaez(?))

Ua donzela coitado
D’amor por si me faz andar;
E en sas feituras falar
Quero eu come namorado:
Rostr’agudo come foron
Barva no queix’e no granhon,
O ventre grand’e inchado.
Sobrancelhas mesturadas
Grandes e mui cabelhudas,
Sobre-los olhos merjudas;
E as tetas pendoradas
E mui grandes per boa fé;
A un palm´e meio no pé
E no cós tres polegadas.
A testa ten enrugada
E os olhos encovados
Dentes pintos come dados
E acabei de passada.
Atal fez Nostro Senhor;
Mui sen doair’e sen sabor,
Des i mui pobr’e forçada.
Unha donzela coitado de amor
por ela fáime andar
E quero eu falar
das súas feituras coma un namorado:
Rostro agudo como un furón
Barba no queixo e no grañón
O ventre grande e hinchado
Sobracellas mesturadas
Grandes e moi peludas
Sobre os ollos xuntas
E as tetas penduradas
E moi grandes por boa fe
A un palmo e medio do pé
E no corpo tres polegadas
A cabeza ten enrugada
E os ollos encovados
Dentes manchados como dados
E acabei de pasada
Tal fixo noso señor
Moi sen donaire e sen sabor
E ademais moi pobre e falsa*

*A cantiga e, lóxicamente, unha burla do idealizado amor cortés. Neste caso, a dama idolatrada é en realidade un adefesio do que o trobador semella estar verdadeiramente namorado. É doado imaxina-lo efecto que o trobador conseguía no seu público ao cantar de xeito satírico as “belezas” da súa amada.

Versió catalana Una donzella, pobre de mi (Caldeiron/Pedro Viviaez(?))

Una donzella, pobre de mi,
D’amor em fa anar al darrere;
I vull parlar del seu cos com fa tot enamorat:
Cara aguda com una fura
Barba i bigoti crescuts
El ventre gros i inflat.
Les celles té de bona mida
ben completes i peludes,
Els ulls ben ajuntats;
I les tetes té penjant
I a fe que son ben grosses;
Li arriben a un pam i mig de peu
en un cos de tres polzades.
El cap té molt arrugat
I els ulls al fons de coves
Les dents tacades com daus
I acabo ja de dir-ho.
Això féu Nostre Senyor;
sense cap gust ni cap gràcia
fent-la a més pobre i falsa.

Traducció catalana: Xavier Sierra